Het creatieve proces in beeld, I

Nu het werk in de expositie hangt, geef ik een inkijkje in enkele maak-processen. Ik begin met de make-over van een schilderij. Via https://pact23.blogspot.com/2024/04/makeover-venus-en-het-kubisme.html kon je al veel lezen over de motivatie en achtergrond van deze keuze, daar staan ook foto's bij van de replica en schetsen die geïnspireerd zijn op de abstractie en het landschappelijke van het beeldje. Hieronder nog een ander werk dat daaraan refereert:  

Het berglandschap van Venus

 

Replica met subtiel lijnenspel

 

 

 

 

 

 

 

 

 

En dan nu meerdere foto's van de make-over van het schilderij van de Venus van de Holle Rots, Venus vom Hohle Fels. enkele bewerkingen daarvan en de laatste versie:

Het eerste schilderij

De eerste bewerkingen

Latere bewerkingen

Tot slot het originele oorspronkelijke beeldje, plus de eerste en laatste versie van het schilderij bij elkaar:

 

Het originele, oorspronkelijke beeldje

 

Het vroegere werk

 

Het resultaat: Abstractie van een Venus, september 2024

Makeover Venus en het kubisme

Een 'makeover' is 'a new or improved appearance that results from making many changes'. 

Ik hoop van harte dat het zo ook gaat werken voor wat betreft het levensgrote schilderij, dat geinspireerd is op de Venus van de Holle Rots.  

Gaandeweg merkte ik dat er wijzigingen nodig waren om het beeld een krachtiger uitstraling te geven. De wijzigingen betreffen o.a. het 'onthoofden'. Er was namelijk geen sprake van een hoofd, maar van een soort haak. Op het doek leek het echter een hoofd, waardoor de figuur in mijn optiek te menselijk werd. 

In mijn vorige blogbericht had ik hierover al iets geschreven, namelijk:

'Dit kwam de abstractie van het beeldje niet ten goede, het deed er eerder afbreuk aan. Ik besloot toen het denkbeeldige hoofd, dat in wezen slechts een haakje/oogje is, (ws. om een koordje door te halen, zodat het beeldje gedragen kon worden) weg te schilderen. Ik deed dit door er flink wat witte verf over aan te brengen. Ook vond ik het van belang wat grotere kleurvlakken toe te voegen. Voorts heb ik het schilderij op kop gehangen, het hangt op die manier al meer dan een jaar aan de wand. Beide opties hebben tot nu toe echter te weinig resultaat opgeleverd. Het schilderij geeft -zo vind ik- nog steeds tezeer een indruk van een concreet vrouwelijk wezen, hoe oer en geabstraheerd het ook is.'

Ik besloot daarom verdere aanpassingen te doen en te kijken wat er zou gebeuren. Ik heb eerst foto's gemaakt, niet alleen van de replica, maar ook v.h. schilderij. Door een en ander overzichtelijk naast elkaar te plaatsen, kan ik de ontwikkelingen beter zien en vergelijken.  Hieronder zie je een foto van het schilderij, zoals het er na de eerste aanpassingen uitzag. Het schilderij heb ik op kop gehangen, omdat ik los wens te komen van een concrete weergave van een menselijke gestalte. De Venus van de holle rots is immers veel meer dan dat. Ook helpt het me om vrijer te worden in het schilderen en het hele doek optimaal te gebruiken.

 

Het werk, dat je hierboven ziet, is vlakker geworden door de toegevoegde kleurvlakken, die de lijnen deels doorbreken. Achtergrond en object vloeien meer in elkaar over. Dit komt de abstractie ten goede. Bovendien wordt het lijfelijke en 3 - dimensionale van het oude schilderij daarmee al enigszins doorbroken, zodat het schilderij meer op zichzelf komt te staan. Ik besloot het schilderij dan ook verder te bewerken. Gaandeweg het schilderen merkte ik op dat het beter zou zijn om een frontaal aanzicht te schilderen, wat betekende dat het linker deel van de Venus wat meer naar voren gehaald mag worden en de plek, die je als aanduiding van een navel zou kunnen beschouwen, centraler zou mogen. Tegelijkertijd herinnerde ik me het kubisme, een stroming binnen de moderne kunst, waarbij meerdere standpunten ingenomen werden, die in één werk getoond werden. Bovendien was er sprake van enkele basic vormen, zoals de kubus en de bol. Achtergrond en restvormen waren net zo belangrijk als de hoofdvorm, in mijn geval de Venus. Ik was er niet op uit om kubistisch te schilderen, maar gaandeweg zag ik paralellen met deze manier van werken. Wat ik bij mezelf merkte was ook het verlangen om achtergrond, kleurvlakken en lijnen te combineren en een compositie op te bouwen. 

Hieronder enkele foto's, die een opeenvolging van ingrepen tijdens het maakproces tonen: 

Venus van de Holle rots, kunstbeschouwing, perceptie en maak-proces

REVISITED

De Venus van de Holle Rots revisited

In dit artikel beschrijf ik mijn benadering en zienswijze (een stukje kunstbeschouwing) met betrekking tot dit bijzondere Venusbeeldje. Door er vanuit verschillende invalshoeken naar te kijken, kan een meer genuanceerd  standpunt worden bereikt en krijg je ook meer informatie over het werk zelf. Door zelf werken te maken die geïnspireerd zijn op dit beeldje (om precies te zijn op een replica ervan, die ik in mijn bezit heb) wordt mijn perceptie nog verder beïnvloed. Ik ben van mening dat een kunstenaar altijd naar verdieping en een bewustzijn dat beweeglijk en kritisch blijft, dient te streven. Verder is dit artikel ook een verslag van een zg. maak-proces, dat ik graag wil delen. Ik wens je heel veel inspiratie. 

Dit beeldje werd in 2008 in Duitsland/Schwäbische Alb gevonden en heet dus eigenlijk   'Venus vom Hohle Fels' :

Venus vom Hohle Fels, afb. van internet

De Venus van de Holle rots is een bijzonder intrigerend beeldje. Zo ervaar ik het althans. Meerdere jaren geleden kocht ik een replica van dit zg. Venus-beeldje, ik heb me er vervolgens door laten inspireren en enkele werken gemaakt, waaronder een levensgroot schilderij. Deze is 220 cm (h) x 140 cm (b). Ik wenste zo groot te schilderen omdat het beeldje

1. erg klein is, het heeft de grootte van een lucifersdoosje
2. desondanks een krachtige uitstraling heeft, wat waarschijnlijk te maken heeft met de expressieve stijl: Er is sprake van een zekere grofheid, groeven en hoekigheid in de weergave. 
3. behoorlijk abstract is, details ontbreken, alsook hoofd en voeten. Dit geeft mij een gevoel van ruimte en expansie, wat ik wil overdragen op een groot doek. 

Zachte lijnen en rondingen, die je o.a. bij de Venus van Willendorf kunt waarnemen, tref je hier niet. Zie ter vergelijking beide beeldjes op de foto hieronder. De Venus van Willendorf leende zich daarom veel beter voor het werk dat ik 2 jaar geleden heb laten uitvoeren in siliconen. Zie hiervoor mijn website: https://www.pact23.com/venus-to-squeeze/

De grootte van een lucifersdoosje

NB: Op mijn website vindt je over beide beeldjes ook wat achtergrondinformatie. 

Het grote schilderij heb ik een keer getoond tijdens een expositie, ook heb ik kaarten laten afdrukken van dit werk. Enkele jaren later voelde ik echter de behoefte om er wijzigingen in aan te brengen. Dit had te maken met het gegeven dat ik me stoorde aan het 'hoofd' op het schilderij, dat eigenlijk geen hoofd is, maar op het schilderij wel een hoofd lijkt. Dit kwam de abstractie van het beeldje niet ten goede, het deed er eerder afbreuk aan. Ik besloot toen het denkbeeldige hoofd, dat in wezen slechts een haakje/oogje is, (ws. om een koordje door te halen, zodat het beeldje gedragen kon worden) weg te schilderen. Ik deed dit door er flink wat witte verf over aan te brengen. Ook vond ik het van belang wat grotere kleurvlakken toe te voegen. Voorts heb ik het schilderij op kop gehangen, het hangt op die manier al meer dan een jaar aan de wand. Beide opties hebben tot nu toe echter te weinig resultaat opgeleverd. Het schilderij geeft -zo vind ik- nog steeds tezeer een indruk van een concreet vrouwelijk wezen, hoe oer en geabstraheerd het ook is.

De abstrahering had ik overigens ook via een mixed media werk benadrukt, ik heb via dit werk de indruk gegeven van een bergachtig landschap. In het mixed media werk heb ik een deel van de achterzijde van het beeldje verwerkt, waardoor de indruk van een berg wordt versterkt. Het werk staat op mijn website, zie: https://www.pact23.com/de-venus-van-de-holle-rots/

Ik besloot opnieuw aan de slag te gaan met de replica en het schilderij en te kijken wat er zou gebeuren. Ik heb eerst foto's gemaakt, niet alleen van de replica, maar ook v.h. schilderij. Door een en ander overzichtelijk naast elkaar te plaatsen, kan ik de ontwikkelingen beter zien en vergelijken.

Allereerst de kaart op A6 formaat, het betreft een weergave van het schilderij, zoals het er aanvankelijk uitzag. Eronder zie je een foto van het schilderij, zoals het er nu hangt.

   

               

Ik had bedacht dat ik met zwarte olieverf het hele schilderij zou kunnen bedekken, er dus een laag zwarte verf op aan te brengen, waarna ik met stukjes hout of spatels delen weg zou kunnen krassen. Olieverf blijft lang zacht, omdat ze niet snel droogt, je kunt er dus lang in werken. Je ziet wel dat het schilderij feitelijk een combi is van kleurvlakken en lijnen. Door in de zwarte laag te werken, daar delen van weg te krassen, schemeren er kleuren door. Ik had al eerder op die manier gewerkt, maar nog nooit met een bestaand schilderij. Ik vond het dus nodig om eerst in het klein wat testen te doen. Ik heb daar meerdere A6-kaarten voor gebruikt, maar bleef daardoor wel gebonden aan de figuur, zoals ik destijds had geschilderd. Dit gaf mij een beknellend gevoel, ik voelde dat ik mezelf tezeer beperkte. 

Door de foto's naast elkaar te plaatsen, (dus het oude naast het meest recente werk) zag ik echter dat het werk, dat nu op kop hangt, vlakker is geworden door de toegevoegde kleurvlakken, die de lijnen deels doorbreken. Achtergrond en object vloeien meer in elkaar over. Dit komt de abstractie ten goede. Bovendien wordt het lijfelijke en 3 - dimensionale van het oude schilderij daarmee doorbroken. Er kan van daaruit iets nieuws ontstaan. Het schilderij ga ik dus verder bewerken, maar niet met zwart ! ;-)

Door te werken in de zwarte olieverf  op de A6-kaarten, ontstond daarnaast de wens om op basis van dit Venusbeeldje te gaan tekenen, onder andere met kroontjespen en inkt. 

Hieronder enkele foto's die ik recentelijk heb gemaakt. Je ziet hoezeer de perceptie beïnvloed kan worden, door een ander standpunt in te nemen ten opzichte van de replica (deze bijv. van bovenaf te fotograferen) of de replica anders neer te leggen/te plaatsen, zoals je hieronder kunt zien: 

foto's van de replica, dec.2023

Het zal je opvallen dat door het op kop plaatsen, de abstractie, die ik in het beeldje waarneem, extra benadrukt wordt: 

foto's van de replica, dec.2023

Het landschappelijke dat ik in het mixed media werk naar voren haalde, door twee wandelaars op de rug van het beeldje te plaatsen, zie je hier ook aan de voorkant van het beeldje terug. Je krijgt een indruk van bergen en kloven, een machtige grootsheid. Er wordt zelfs een krater zichtbaar. 

Door te tekenen kan ik het beeld verder abstraheren en krijgt het de sfeer van een landkaart. Bij deze enkele foto's van schetsen: 

Wordt vervolgd

Francis te Brake, pact23.com

Deventer dec. 2023

Reflections on (the definition of) Art, vervolg

Kunst en Waarneming, Hermeneutiek en Gadamer

Vervolg

De kunsthistoricus en estheticus Richard Hamann wordt door Gadamer geciteerd in zijn boek: ‘De actualiteit van het schone’, als hij zegt dat de waarneming niet langer meer op pragmatische doelen is gericht en daarbinnen een functie verkrijgt, maar zich in haar eigen betekenis uitdrukt en presenteert. Gadamer meende echter verder te moeten gaan dan de zintuigelijke waarneming, die Hamann bedoelde. Hij meent dat er sprake is van een diepere dimensie van de waarneming, wat hij verwoord als ‘de esthetische niet-onderscheiding’. Hij stelt een secundaire benadering voor wanneer men (ik citeer) ‘moet abstraheren van hetgeen door een kunstzinnige vorm betekenisvol aanspreekt’.

Hij zegt: ‘Dat men om ook maar iets te zien, bij wat men ziet iets denken moet, is altijd waar.’ Die zin alleen al vind ik prachtig. Hij bedoelt echter eveneens te zeggen dat dit een ‘vrij spel’ betreft, die niet op het denken van begrippen berust. Het is -zo schrijft hij- het vrije spel tussen het beeldscheppend en het begrijpend verstaand-vermogen.

Hij gaat er daarbij van uit dat men als toeschouwer een betekenis verwacht, ervaart of erin projecteert. Ik ben van mening dat juist dat een keuze is, dus geen gegeven, iets waar je aan vast zit. Gadamer blijft daar echter op voortborduren in zijn werk: ‘De actualiteit van het schone’, wellicht ook omdat hij -gezien zijn achtergrond en opleiding- alleen het standpunt van de toeschouwer kent en beschrijft.

Het is vanuit dit standpunt (zo wens ik te beweren) dat hij de hedendaagse kunsten een nieuwe functie toeschrijft, of beter gezegd, een oude functie, die in een hedendaagse verpakking wordt aangereikt, namelijk het oprekken of uitdagen van de gangbare of vertrouwde waarneming. 

Hier ligt een verband met ‘the grasping of the ego’, wat bij droomwerk, zoals ik dat uitdraag, een belangrijk aandachtspunt is. ‘This grasping’, wat o.a. gepaard gaat met het koppelen aan begrip, oordeel, voorkeur e.d. brengt bewustzijnsvernauwing met zich mee. Het is die vernauwing waar we vrijwel dagelijks mee optrekken.

Ik voeg een illustratie toe om dit toe te lichten:

Abstractie, Aug.2019, Francisca te Brake, Pact23.com   

Het betreft een abstractie van het beeld, dat ik een paar dagen geleden voorbij liet komen. Hier is eigenlijk geen sprake meer van een voor of achtergrond, ook zal je aandacht minder snel gericht worden. Er is minder sprake van herkenning, plus dat eventuele bekende patronen toegepast worden op een manier die wrijving kan veroorzaken. De waarneming lijkt daardoor misschien wat meer uitgedaagd te worden. Dan verder: Zie je een uitsnede van een parketvloer? Nee, want dat is in wezen niet wat je ziet; de parketvloer is het begrip/de benaming, die wij geven aan een construct, die ooit deze term kreeg toebedeeld, waar we het dan als groep over eens zijn (waren). Dit geldt ook voor een kat, die menigeen dacht gezien te hebben, eergisteren wellicht wat meer dan nu. Waarnemen, droomwerk en droomyoga komen opnieuw samen met deze vorm van hermeneutiek. 

Bronvermelding:

H.G. Gadamer, De actualiteit van het schone, vertaald uit het Duits door R. Heitmeijer: Die Aktualität des Schönen, 1977, Amsterdam-Boom.